Schrijven met Ouariachi, #7: Een scène bouwen met Raymond Carver

Hallo lezers,

Zoals aangekondigd ga ik het vandaag hebben over het verhaal ‘Feathers’ van de Amerikaanse korteverhalenschrijver Raymond Carver. 

---

‘Feathers’ is in zekere zin een scheppingsverhaal. Om meteen maar alles weg te geven (niet zeuren over plotspoilers, hier moet je als schrijver én lezer tegen kunnen): echtpaar gaat op bezoek bij ander echtpaar met baby. De baby blijkt de allerlelijkste baby ooit geboren. Het bezoekende echtpaar keert aan het eind van de avond terug naar huis en geïnspireerd bedrijft het tweetal de liefde met de bedoeling zélf een kind te verwekken: niets kan zo erg zijn als deze baby, lelijkheid roept het verlangen naar schoonheid op. Zoiets.

Hoe dóét Carver dat? Waarom is dit — in mijn ogen — zo’n krankzinnig mooi én grappig verhaal?

Dat heeft iets te maken met waar ik het vorige keer over had: over het opbouwen van scènes. Carver heeft dit verhaal een soort proloog en epiloog gegeven, en alles daartussenin is min of meer één scène. Maar ook die scène is in stukjes te hakken. Ik ga nu stap voor stap door het verhaal heen, en onderwijl kijken hoeveel wijzer we worden.

Scène 1
De verteller van dit verhaal, Jack, wordt door zijn collega Bud uitgenodigd om een keer te komen eten, samen met zijn vrouw. Het wordt een verlate kraamvisite: Bud heeft een acht maanden oude baby. Meteen al in deze allereerste passage is er ongemak: toen de baby geboren werd, deelde Bud sigaren uit op het werk (tja, andere tijden). De ik-figuur houdt niet van sigaren, maar nam er bij die gelegenheid toch een paar aan. Bud bleek toen zelf óók geen sigaren te roken, maar ‘This is her idea’. Dat gaat dus over Buds vrouw, Olla. Dat zij in deze eerste alinea al ter sprake komt, is geen toeval.

Meer ongemak: ik-verteller Jack herinnert zich hoe hij Bud eens belde en Olla nam toen op. Jack herinnerde zich haar naam niet en hing toen maar weer op. Raar. Wat zegt dit over de verteller? Sociaal ongemakkelijke man, daar komt het voorlopig op neer. 

(Verhaalstructureel gezien, met een verwijzing naar eerdere afleveringen: je zou Bud’s uitnodiging een ‘inciting incident’ of aanleidingsincident kunnen noemen.)

Scène 2 
(nog steeds onderdeel van wat ik de proloog noem, al maakt Carver dat onderscheid niet)
Jack’s vrouw Fran heeft niet echt zin in het etentje. Is er niet in geïnteresseerd Bud te ontmoeten. Jack en Fran zijn vermoedelijk nog niet zo lang samen. Verliefde mensen hebben geen anderen nodig. Verder gaat het hier over Frans lange, blonde haar, waar Jack dol op is. Zelf vindt Fran het maar een last, dat haar. ‘Now and then she threatens to cut it off.’ Een laatste detail: Fran en Jack dromen van veel, maar niet van kinderen. Dat komt misschien nog. Bijna al deze details zullen later van belang blijken te zijn, terwijl het op dit moment in het verhaal trivialiteiten lijken, hooguit bedoeld om de personages wat inkleuring te geven. 

Tot slot is er een gesprekje tussen Jack en Fran over de vraag wat ze moeten meenemen naar het etentje. Een fles wijn? Uiteindelijk besluit Fran een zelfgebakken brood mee te nemen. 

Scène 3
Bud en zijn vrouw wonen zo’n twintig mijl van de stad vandaan waar Jack en Fran wonen. Jack en Fran beginnen aan een reis ‘into the woods’, om John Yorke aan te halen. Ruraal gebied. Ze zijn verrukt over het patteland, tot ze arriveren bij het terrein van Bud’s huis. Ze bewonderen planten met daaraan ‘green things the size of baseballs’ (het blijken onrijpe tomaten).

Scène 4

Jack en Fran parkeren bij het huis van Bud. Uit een boom daalt een pauw neer, krijsend. Ze schrikken ervan. Voor de lezer is inmiddels duidelijk: dit wordt geen gewoon bezoek, dit is een bezoek ingeleid door een pauw: prachtig en tegelijk ook angstaanjagend door zijn gekrijs. Het wordt ook duidelijk dat Jack en Fran weinig gewend zijn: de omgeving is voor hen bevreemdend, Fran zegt nog nooit een pauw in het echt te hebben gezien. En hun verbale reacties op de confrontatie met het beest, zijn veelzeggend in hun nietszeggendheid: ‘Goddamn’, ‘My God’, en opnieuw: ‘Goddamn.’ Welsprekender dan dat wordt het niet, maar Carver pas ervoor op deze mensen te bespotten. Dat is niet het punt. Hij laat eenvoudigweg hun onvermogen zien om ervaringen in woorden te vatten.

Hier eindigt wat mij betreft de proloog, het voorspel. En nu begint de lange episode van het bezoek aan Bud en Olla. 

Scène 5
Bud komt naar buiten om hen te begroeten. De pauw, die Joey heet, blijkt een soort huisdier te zijn. Het zelfgebakken brood wordt overhandigd. Het drietal gaat naar binnen. Aldaar: ontmoeting met Olla, die zich al snel weer terugtrekt in de keuken. In de huiskamer staat de tv aan, er is een autorace gaande. Bud vraagt wat de gasten willen drinken.

Het is belangrijk om de banaliteit van dit alles eens goed tot je te laten doordringen, want hier wordt met grove én subtiele pennestreken een milieu geschetst: Bud en Olla zijn mensen die de tv aan laten staan als ze gasten op bezoek krijgen. En wat biedt Bud zijn gasten te drinken aan? ‘We have ale, and there’s a bottle of Old Crow.’ Bier of bourbon, kortom, en niet zomaar bourbon, maar een goedkoop merk. 

Normaal gesproken zou je denken: al dit introductiegelul: schrappen! Sla dat toch over. Maar hier werkt het, en er is bovendien nog een structurele reden voor Carver om dat gedoe met die drankjes te beschrijven: zo werkt hij Bud de huiskamer uit, en geeft hij Jack en Fran een moment met z’n tweetjes.

Scène 6
Fran wijst Jack op een object dat bovenop de televisie staat: een afgietsel van een gebit. Niet zomaar een gebit. Deze tanden zijn, in Jack’s woorden: ‘the most crooked, jaggedy teeth in the world’. Opnieuw, na het beeld van dat zelfgebakken brood als cadeau en de verschijning van die pauw brengt Carver hier een ongewoon element in stelling. Juist binnen een vertelling die van de banaliteiten en dooddoener-dialogen aan elkaar hangt, werkt dat prachtig contrasterend. Dit lijkt een verhaal over doodgewone mensen, maar het barst van de ongewone elementen.

Bud en Olla keren terug met drank en nootjes. Bud ziet Fran kijken naar het gebit en hij legt uit dat het een afgietsel is van Olla’s gebit vóór ze een beugel kreeg. En hij benoemt het ongemak dat in de kamer hangt: ‘I guess they look funny up there.’ 

Olla verklaart: die tanden herinneren mij eraan hoeveel ik Bud verschuldigd ben. Haar vorige man was alcoholist. Bud haalde haar uit dat rotleven en hij besloot meteen: tanden fixen. 

Deze bekentenis creëert blijkbaar een sfeer van openheid, want Jack begint nu te vertellen over dat mislukte telefoontje uit scène 1, maar zijn verhaal slaat dood: hij zegt er niet werkelijk iets mee, zijn verhaal weegt niet op tegen dat van Olla. Het gezelschap kijkt nog wat tv, af en toe klinkt in de verte een huiltje van de baby — Olla gaat kijken maar lijkt huiverig het kind te laten zien (vreemd, je zou een trotse moeder verwachten). De baby is volgens haar snel overstuur, ze kunnen beter wachten tot hij slaapt. (En als lezer denk je: er is iets aan de hand met dat kind, maar wát?)

Scène 7
Terwijl Olla zich over de baby ontfermt gaat de rest alvast aan tafel. Merk op hoe Carver hier de tijd laat verstrijken: eerst is er een witregel, dan is er de overgang van huiskamer naar keuken (‘we went in to sit at the table’). En dan staat er simpelweg: ‘Bud and I talked about things at work. Fran listened.’ Dat is alles, en juist in het niet-specifieke van die mededeling zit het tijdsverloop. Waar tot nu toe zo’n beetje elke seconde beschreven werd en alle gesprekken letterlijk werden weergegeven, volstaat nu dat zinnetje: Bud en Jack spraken over werkdingen. En daarna volgt een zin, ter aanvulling op ‘Fran listened’: ‘Now and then she even asked a question.’ Ook via die woorden, ‘now and then’, verstrijkt de tijd, terwijl je dat als lezer nauwelijks door hebt. (Bijvangst: we kunnen uit dat woordje ‘even’ opmaken dat Fran’s interesse in het werk van Jack en Bud normaal gesproken nihil is.)

Olla keert terug. Men gaat aan tafel. Opvallend detail: Bud drinkt altijd melk bij het eten, Jack gaat daarin mee. Bud spreekt een gebed uit. Daarna wordt er gegeten: er zijn de obligate complimenten over de gerechten. ‘We didn’t say much except now and then Bud or I would say, “This is real good ham.”’ Daar is weer dat subtiele tijdsverloop: ‘now and then’. Ook staat er: ‘From time to time, we heard the baby make its noise.’ From time to time — tijdsverloop. 

Die baby is voortdurend een aanwezigheid, maar blijft onzichtbaar. Dat maakt het tafereel aan de eettafel, ondanks zijn alledaagsheid, spannend. Wij lezers willen die baby zien!

Dan krijst Joey de pauw, die wil het huis binnen, maar dat gaat Bud in eerste instantie te ver. Opnieuw is hij degene die het ongemak van de avond benoemt en daarmee onschadelijk maakt: ‘That dirty bird and your old pair of teeth! What’re people going to think?’ — en men lacht. 

Olla vertelt dat ze altijd al een pauw wilde hebben. Bud kocht Joey toen ze dit huis betrokken. De baby huilt. En dan, zonder dat je precies kunt aanwijzen waarom nu wel en eerder niet, zegt Bud: ‘Bring him on out here, Olla.’ En toch voelt dit als het juiste moment, misschien omdat er inmiddels genoeg intimiteit is opgebouwd om het aan te durven, want…

Scène 8
Olla keert terug met de baby. Fran schrikt, probeert haar schrik te verklaren door te zeggen dat ze dacht buiten een vleermuis te zien vliegen. Maar het is iets anders: Carver stelt het nog héél even uit. En dan, voor de derde keer, is het Bud  die de sfeer benoemt: ‘That’s all right, don’t worry any. We know he wouldn’t win no beauty contests right now.’

En verteller Jack bevestigt aan ons, lezers: dit is de lelijkste baby die hij ooit gezien heeft. ‘It was so ugly I couldn’t say anything.’ (Dit mag inmiddels niemand verbazen: Jack heeft sowieso weinig woorden voor wat hij meemaakt in zijn leven.)

Scène 9
De baby krijgt wat zoete aardappel te eten. Er wordt gediscussieerd over de vraag of Joey de pauw naar binnen mag. Fran en Bud hebben geen bezwaar. Bud laat het beest binnen.

Scène 10
De pauw scharrelt rond in de huiskamer, terwijl Fran de baby op schoot neemt. Nog meer gekke verhalen: dat Olla’s vader op zijn 16e de encyclopedie van A tot Z las. En hoe hij doodging: een freak-ongeluk met een omgehakte boom. 

Fran lijkt ondanks alles toch vertederd door de baby (detail: hoe de baby Fran’s blonde haar vastgrijpt — het lange blonde haar dat in scène 2 vrij nadrukkelijk ter sprake kwam). Nu komt Joey de pauw de keuken binnen en begint met de baby te spelen. Olla lacht om het tafereel, en dat schrijft Carver zo op: ‘Olla grinned and showed her teeth again.’ Zo blijft hij steeds de belangrijke elementen uit het verhaal herhalen. Pauw, tanden, baby. Lang blond haar. 

En dan, eigenlijk midden in de scène, schakelt verteller Jack over op een terugblikkende modus: ‘That evening at Bud en Olla’s was special.’ Hij neemt zich voor deze avond nooit te vergeten — al zal hij daar spijt van krijgen. Hier begint dan wat je de epiloog zou kunnen noemen.

Scène 11
Eenmaal thuis, na het etentje, zegt Fran in bed tegen Jack: ‘Honey, fill me up with your seed!’

Jack neemt een tijdsprong: hij en Fran kregen een kind, en daar gaat iets mis, er verandert iets in hun leven, maar wat precies, dat wordt niet benoemd. Fran beschouwt die avond bij Bud en Olla als het begin van de verandering, en kijkt er niet graag op terug, terwijl het voor Jack zo’n bijzondere avond was.

‘The truth is, my kid has a conniving streak in him.’ — meer komen we niet te weten over wat er met hun zoon aan de hand is. Maar de gevolgen zijn dat Jack, toch al geen prater, erover zwijgt. Ook tegen zijn vriend Bud. 

Fran werkt niet meer, ze heeft haar lange blonde haar geknipt, ze is dik geworden. En ze zijn nooit meer bij Bud en Olla op bezoek geweest. 

Wat nou zo opvallend is aan dit verhaal, is de tijd en rust die Carver neemt om de scènes neer te zetten. Hij zoomt in, hij roept beelden op die een sterke indruk achterlaten (pauw, afgietsel, baby), hij roept ongemak op en durft dat te laten bestaan. Er zit een natuurlijke neiging in mensen om ongemakkelijke situaties glad te strijken en dat is nou precies wat een goede schrijver niet doet. Er zijn die stiltes, er zijn de momenten dat Olla bloost, er is het besef dat deze vier mensen elkaar heel weinig te zeggen hebben. En toch, omdat ze alle vier hun best doen, ontstaat er een sfeer van intimiteit. 

Dáár gaat dit verhaal volgens mij over. Over hoe intimiteit ontstaat: je blootstellen aan nieuwe mensen ook al voel je je daar ongemakkelijk bij; openhartig zijn tegenover vreemden. Bud en Olla zijn daar beter in dan Jack en Fran. En het resultaat is dat zij, de gastheer en -vrouw, een avond creëren die bij de gasten een onvergetelijke indruk achterlaat. 

Ik denk dat je die ontluikende intimiteit alleen goed kunt laten zien als schrijver wanneer je de lezer in staat stelt zo’n etentje helemaal mee te laten beleven. Dat kan natuurlijk niet in real time, en daarom zijn die tijdsprongetjes van Carver zo geraffineerd. Je hebt nergens het idee dat er stukken avond overgeslagen worden, alleen gaat de tijd af en toe wat sneller en is de vertelling minder gedetailleerd, en dan, op het juiste moment, wordt er weer ingezoomd. 

Kortom, als je ooit een etentje moet beschrijven in een roman of verhaal en je komt er niet uit: Raymond Carver is uw raadsheer.

---

Vond je dit essay de moeite waard? Dan kun je bijvoorbeeld:

– je waardering in valuta uitdrukken, via een donatie

– een wervend tekstje op sociale media posten

– deze nieuwsbrief doorsturen naar potentieel geïnteresseerde vrienden

Mijn dank is in alle gevallen groot.

Tot volgende keer!

Jamal Ouariachi