(Column voor Trouw, vrijdag 28 juli 2017)

Het schijnt dat Zweden het ongelovigste land van de westerse wereld is. Het mag dan ook niet verbazen dat in het Zweedse Borlänge een heuse atheïstische begraafplaats is geopend: een wereldwijde primeur. Deze krant schreef er afgelopen maandag over. Ook gelovigen mogen er begraven worden, op één voorwaarde – en daar bleef mijn oog aan haken: ‘zolang de graven maar geen religieuze, racistische of nationalistische symbolen dragen’.

Het is weer een prachtig voorbeeld van kwetsvrees: stel je toch eens voor dat een ongelovige aanstoot zou nemen aan een onschuldig christelijk crucifixje of een islamitische maansikkel-met-sterretje op een graf! Je ziet steeds vaker dat atheïsten dogmatischer worden, en daarmee meer en meer in het spiegelbeeld veranderen van dat wat ze ooit wilden bestrijden: dogmatische gelovigen. Als zelfs een graf onder het principe van het laïcisme gaat vallen, is de godsdienstvrijheid ten einde, en dat is, ingewikkeld genoeg, óók voor atheïsten slecht nieuws.

Ik heb het de laatste jaren sowieso een beetje gehad met prominente atheïsten. De tevreden onwrikbaarheid van types als de Amerikaanse filosoof Daniel Dennett: alsof de wetenschap voltooid is en voor alles een verklaring heeft – onuitstaanbaar! Ooit schonk Richard Dawkins me met zijn prachtige ‘The God Delusion’ een schatkist vol argumenten tegen de idiotie van geïnstitutionaliseerde religie, maar ook hij lijkt gestagneerd in zijn denken. Het atheïsme van Dawkins kan niet verklaren waarom zo veel mensen tóch religieus zijn, en de meeste verklaringen waar atheïsten mee aankomen zijn te kinderachtig en beperkt om serieus te nemen.

Toch was ik geschokt toen onlangs een evenement waar Dawkins zou spreken, in het Amerikaanse Berkeley, werd geannuleerd door de sponsor, het radiostation KPFA. De reden: zijn ‘beledigende en kwetsende’ uitlatingen over de islam.

Dus je nodigt ’s werelds bekendste atheïst uit en bent vervolgens verbaasd dat hij zich weleens negatief over een van de grootste religies ter wereld heeft uitgelaten! In een reactie liet Dawkins weten dat hij weliswaar regelmatig de excessen van de politieke islam veroordeeld heeft – misogynie, homohaat, geweld tegen afvalligen – maar dat hij daar ook altijd bij vermeldde dat moslims daar de voornaamste slachtoffers van zijn. Zoals hij dat ook altijd doet in het geval van het christendom: hij klaagt de denkbeelden aan, niet de gelovigen.

Het is gek dat het woord ‘aanstootgevend’ wel bestaat en ‘aanstootnemend’ niet. Want de ontvanger is vaker het probleem dan de zender. Een atheïst die een religieus symbool op een begraafplaats aanstootgevend vindt, is even waanzinnig als een radiostation dat een spreker de mond snoert vanwege islamkritiek. God, wat hebben al die mensen een miezerig nano-zelfvertrouwen dat ze elke afwijking van hun eigen overtuiging meteen als een belediging beschouwen. Je zou de mens, religieus of niet, een iets dikker eeltlaagje op de ziel toewensen. Of die ziel nu wel of niet bestaat.